W dniu 29 kwietnia 202 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał orzeczenie w sprawie C-19/20 zainicjowanej pytaniem prejudycjalnym Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 30 grudnia 2019 r. Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), a w szczególności jej art. 6 i 7. Wniosek został złożony w ramach sporu pomiędzy Kredytobiorcami, a Bankiem BPH S.A. w przedmiocie konsekwencji nieuczciwego charakteru niektórych warunków zawartej między stronami umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty CHF. Kredytobiorcy powoływali się przed Sądem odsyłającym na nieuczciwy charakter indeksacji kredytu do franka szwajcarskiego, domagając się stwierdzenia nieważności umowy i zwrotu wszystkich kwot uiszczonych tytułem rat kapitałowo‑odsetkowych i opłat związanych z tą umową. 

Odnosząc się do pierwszego pytania prejudycjalnego Trybunał wskazał, iż wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że do sądu krajowego należy stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter został stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę rzeczonego nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody, czego zbadanie należy do sądu krajowego. Jednakże z przepisu tego nie wynika, że stwierdzenie nieuczciwego charakteru pierwotnego warunku umownego miałoby co do zasady skutek w postaci unieważnienia umowy, jeśli zmiana tego warunku pozwala na przywrócenie równowagi między obowiązkami i prawami tych stron wynikającymi z umowy i na usunięcie wady obciążającej ten warunek (61). TSUE stwierdził zatem, że pomimo zawarcia przez Strony aneksu do umowy kredytowej Sąd może badać nieuczciwy charakter klauzuli indeksacyjnej. W ocenie Trybunału z dyrektywy 93/13 nie wynika że w sytuacji, w której rezygnacja przez konsumenta z prawa do powoływania się na nieuczciwy charakter spowodowana jest jego wolną i świadomą zgodą, stwierdzenie nieuczciwego charakteru pierwotnych warunków danej umowy skutkuje unieważnieniem umowy w brzmieniu zmienionym aneksem, nawet jeśli, po pierwsze, usunięcie tych warunków doprowadziłoby do unieważnienia całości pierwotnie zawartej umowy, a po drugie, takie unieważnienie byłoby korzystne dla konsumenta.

Odpowiadając na drugie i trzecie pytanie Sądu Okręgowego TSUE stwierdził, wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu (80).

Wbrew oczekiwaniom Trybunał niestety nie pochylił się szerzej nad newralgiczną z punktu widzenia kredytobiorców kwestią przedawnienia roszczeń banku o zwrot kapitału, jak również nad problematyką czy bankowi należy się wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

W odniesieniu do kwestii przedawnienia (pytanie 4) Trybunał ograniczył się bowiem jedynie do ogólnikowego stwierdzenia, iż „wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów” (90). Tym samym to w gestii sądów powszechnych należy rozstrzygnięcie, czy przedawnienie roszczeń banku o zwrot kapitału należy liczyć od daty wypłaty kredytu, czy też od dnia zakwestionowania ważności umowy przez kredytobiorcę lub od daty ogłoszenia wyroku. Nie sposób oprzeć się jest wrażeniu, iż bardziej doniosły charakter w odniesieniu do kwestii przedawnienia przypisać należy wyrokowi wydanemu przez TSUE w dniu 22 kwietnia 2021 roku w sprawie C-485/19 Profi Credit Slovakia. Zgodnie z tym orzeczeniem roszczenia konsumenta wobec przedsiębiorcy nie mogą się przedawnić, kiedy konsument nie jest świadom abuzywnego charakteru klauzuli oraz jego konsekwencji w postaci roszczenia restytucyjnego. 

Odpowiadając na pytanie 5 Trybunał wskazał, iż „wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 47 karty należy dokonywać w ten sposób, że do sądu krajowego, który stwierdza nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem, należy poinformowanie konsumenta, w ramach krajowych norm proceduralnych i w następstwie kontradyktoryjnej debaty, o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności takiej umowy, niezależnie od tego, czy konsument jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika (99)”. TSUE wskazał zatem, że Sąd ma obowiązek poinformować Kredytobiorcę o potencjalnych skutkach prawnych unieważnienia umowy (w tym restytucyjnych) jednakże nie doprecyzował dokładnie o jakich. TSUE nie rozwiał zatem wątpliwości co do tego, czy banki mogą dochodzić wynagrodzenia za korzystanie z kapitału w przypadku unieważnienia umowy. W tym aspekcie należy mieć jednak na uwadze, iż sąd odsyłający w skierowanym pytaniu prejudycjalnym nie poruszał wprost tej kwestii, dlatego też Trybunał nie był zobowiązany wychodzić poza zakres pytania prejudycjalnego. Trybunał wskazał także, że konsument może, po poinformowaniu go przez sąd krajowy, nie podnosić nieuczciwego i niewiążącego charakteru warunku umownego, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na dany warunek. TSUE wskazał, iż taka informacja jest w szczególności tym bardziej istotna, gdy niezastosowanie nieuczciwego warunku może prowadzić do unieważnienia całej umowy, narażając ewentualnie konsumenta na roszczenia restytucyjne.